با گسترش روز افزون اینترنت و فضای مجازی، فرصت‌های بیشماری در حوزه‌های مختلف به وجود آمده است. یکی از این حوزه‌ها که پیشرفت چشمگیری هم داشته است، آموزش الکترونیکی میباشد.
آموزش الکترونیکی یا همان electronic-learning که اختصارا آن را e-learning میخوانند، در متداولترین تعریف خود به معنی بهکارگیری فناوری اطلاعات در عرصه آموزش میباشد. در واقع آموزش الکترونیکی روش جدیدی از آموزش است که محدودیت‌های کلاس‌های آموزشی سنتی را نداشته و نیاز به حضور فیزیکی اساتید و دانشجویان را حذف کرده است. همچنین در این روش راهکارهای جدیدی برای در نظر گرفتن تکالیف و برگزاری آزمون‌ها اندیشیده شده است.
تاریخچه
برخلاف تصوراتی که در مورد نوظهور بودن آموزش الکترونیکی وجود دارد، باید بگویم که این چنین نیست. در واقع برای اولین بار، به طور رسمی دوره‌های آموزش از راه دور در قرن نوزدهم آغاز شد که البته به صورت مکتوب بود. در سال ۱۸۴۰ یعنی ۱۸۰ سال پیش، فردی به نام اسحاق پیتمن (Issac Pitman) دوره‌های غیرحضوری خود را که تدریس تندنویسی بود، از طریق پست، در انگلیس برگزار کرد؛ که اتفاقا مورد استقبال زیادی نیز قرار گرفت و به یکی از روشهای پرکاربرد آن زمان تبدیل شد.در دهه‌های بعدی، موضوع آموزش از راه دور مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفت تا این که در سال‌های اخیر با ظهور اینترنت و شبکه‌های مرتبط با آن، این امر به طور کلی متحول شد.
آموزش الکترونیکی و رابطه آن با آموزش سنتی
آموزش‌های الکترونیکی تکمیل کننده و در بعضی از موارد، جایگزین روشهای آموزش کنونی هستند. یکی از مهم‌ترین رویکردهای آموزش الکترونیکی، «آموزش ترکیبی» است که به معنای بهکارگیری بیش از یک رسانه در امر آموزش میباشد؛ مانند ترکیب آموزش توسط معلم و ابزارهای وب.
البته در این روش، آموزش الکترونیکی به عنوان جایگزینی برای آموزش کنونی نیست بلکه تکمیل کننده آن میباشد، هرچند که برخی از محققان معتقدند که در بسیاری از موارد، آموزش الکترونیکی می‌تواند به تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی باشد.
راه حلی برای غلبه بر مشکلات سنتی آموزش
آموزش اصولا در شکل سنتی خود رابطه‌های دوطرفه بین معلم و شاگرد میباشد که به صورت حضوری برگزار می‌گردد، اما در واقعیت امر، شاهد بوده ایم که اغلب اساتید مطالب درسی خود را به صورت یکنواخت و ثابت در کلاس تدریس می‌کردند و در نهایت به سوالات و یا ابهامات شاگردان پاسخ می‌دادند. پر واضح است که در چنین شرایطی، کمتر شاهد بازخورد مثبت هستیم.
از سوی دیگر در روش آموزش سنتی، همه افراد با استعداد‌ها و قابلیت‌های متفاوت، مجبور به یادگیری میزان مشخصی از یک موضوع خاص در مقطع زمانی ثابتی هستند. امروزه بیشتر کشورها برای حل این مشکل و مسائل مختلف دیگر، به آموزش الکترونیکی روی آورده اند.
مزایای آموزش الکترونیکی
- صرفه جویی در زمان
- صرفه جویی در هزینه‌های مربوط به آموزش
- تکرارپذیری دروس
- یادگیری بهتر محتوای آموزشی
- محتوای به روز
- رفع مشکل محدودیت جغرافیایی
- صرفه جویی در مصرف انرژی
- عدم ایجاد اثر منفی بر محیط زیست به عنوان یک سیستم بدون کاغذ
- دسترسی آسان به کلاس‌ها
- انعطاف پذیری زمان برگزاری کلاس‌ها در تمامی ساعات شبانه روز و ایام هفته
- تنوع دوره‌ها و موضوعات آموزشی متناسب با شرایط و استعدادهای فرد یادگیرنده
معایب آموزش الکترونیکی
روش یادگیری الکترونیکی دارای نقاط مثبت بسیاری است، اما این بدین معنی نیست که روشهای سنتی آموزش به پایان خود رسیده باشند. یادگیری الکترونیکی نیز شامل نقاط ضعف و محدودیت‌هایی است، از جمله:
- انزوای اجتماعی
- بی‌توجهی به اختلافات فرهنگی و مقوله فرهنگ
- عدم امکان انتقال احساسات و واکنش‌ها به صورت چهره به چهره
- چالش ارزشیابی دقیق و عادلانه
- مسائل مربوط به حق انتشار و مالکیت معنوی در محیط مجازی
- بی‌تفاوتی نسبت به جنسیت یادگیرنده
- دست کم گرفته شدن ارتباطات فرد به فرد
- ناممکن بودن انجام کار عملی یا فعالیت‌های آزمایشگاهی (در برخی رشته‌های خاص)
- پانزوای اجتماعی
- بی‌توجهی به اختلافات فرهنگی و مقوله فرهنگ
- عدم امکان انتقال احساسات و واکنش‌ها به صورت چهره به چهره
- چالش ارزشیابی دقیق و عادلانه
- مسائل مربوط به حق انتشار و مالکیت معنوی در محیط مجازی
- بی‌تفاوتی نسبت به جنسیت یادگیرنده
- دست کم گرفته شدن ارتباطات فرد به فرد
- ناممکن بودن انجام کار عملی یا فعالیت‌های آزمایشگاهی (در برخی رشته‌های خاص)
۶ شیوه از متداول ترین روشهای آموزش الکترونیکی
-آموزش خرد (Microlearning)
امروزه تعداد سازمان‌هایی که از آموزش خرد استفاده می‌کنند، رو به فزونی است. مطالب کوتاه با موضوعات کوچک، باعث آموزش راحت‌تر مفاهیم خواهند شد و تا مدت‌ها در ذهن، ماندگاری خواهند داشت. همچنین محتواهای کوتاه، قابلیت پیاده‌سازی بهتری را در ابزارها و دستگاه‌های مختلف دارند و در صورت نیاز به آپدیت شدن، به راحتی می‌توانند تکرار شوند.
-هوش مصنوعی (Artificial Intelligence)
هوش مصنوعی (AI) به عنوان قدرتی آشکار در صنعت آموزش الکترونیکی می‌تواند با استفاده از مغز ماشینی خود سابقه‌ی پیشین شخص، رفتار و نقاط ضعف و قوت او را تحلیل کند. به کمک این تحلیل‌ها امکان ارائه ماژول مشخصی به کاربر وجود دارد، به گونه‌های که روش یادگیری، مختص به آن شخص باشد. در نهایت هوش مصنوعی به دنبال آن است تا بتواند با عرضه یک ماژول جدید، شکاف‌های موجود در دانش یادگیرنده را پوشش دهد.
-گیمیفیکیشن (Gamification)
گیمیفیکیشن با استفاده از جایزه و پاداش، شرکت‌کنندگان را وارد مسیر میکند. این روش با هدف ایجاد تغییرات رفتاری علاوه بر تقویت سطح انگیزه، باعث بهبود تجربه شرکت‌کننده نیز خواهد شد. به اثبات رسیده است که با بهره‌گیری از گیمیفیکیشن، میزان درگیری ذهنی و ماندگاری مطالب افزایش می‌یابند. همچنین نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بر عواملی همچون کارایی کسب و کار و بهبود فروش نیز موثر است.
-یادگیری تطبیقی (Adaptive Learning)
در این روش دیگر نیازی نیست تمامی یادگیرندگان در یک محیط آموزشی قرار گیرند؛ بلکه براساس شخصی سازی‌های انجام شده فرد مطالبی را که از آن‌ها اطلاع ندارد آموزش می‌بیند و هیچکس در معرض آموزش‌های تکراری و خسته کننده قرار نخواهد گرفت و تنها محتوایی که به آن نیاز دارند در اختیارشان قرار خواهد گرفت.
-ویدئو (Video)
امروزه ویدئو یک ابزار بسیار قدرتمند و سریع در عرصه آموزش الکترونیکی است، که برخلاف آموزش الکترونیکی پایا، ویدئو پویایی را نیز وارد عرصه‌ی آموزش مجازی کرده است. آموزش از طریق ویدئو با ایجاد محیطی تعاملی، برای یادگیرنده، مطلوبیت بصری بهتری را نیز به ارمغان خواهد آورد که او را به یک شرکت کننده فعال تبدیل میکند. همچنین ویدئو برای مدت زمانی طولانی جایگاه خود را حفظ خواهد کرد.
-یادگیری سیار (Mobile learning)
در عصر جدید، دسترسی آسان برای افراد در اولویت قرار دارد. یادگیری سیار این شرایط را فراهم کرده که افراد در هرجایی که هستند بر روی دستگاه‌های شخصی هوشمند خود آموزش را شروع کنند.یادگیری سیار توانسته است ارتباط بین مدیران و یادگیرندگان را از طریق پلتفرم‌های توسعه یافته جدید برقرار سازد. این امکانات شرایط مناسبی را برای مدیران فراهم کرده است که می‌توانند میزان پیشرفت یادگیرندگان را دنبال کرده و از در دسترس بودن آن‌ها برای هر نوع سوالی، اطمینان حاصل نمایند. یادگیری سیار نیز همانند آموزش ویدئویی می‌تواند تعامل یادگیرندگان را با استفاده از تولید محتوای پویا حفظ کند.
سخن آخر
کاملا مشهود است که یادگیری از راه دور یا همان شیوه آموزش الکترونیکی، مهم‌ترین عنصر در سیستم‌های آموزشی آینده خواهد بود و توسعه این روش، امری قطعی و ضرورتی انکارناپذیر برای دولت‌ها به شمار می‌رود. شیوههای بیان شده، توانسته‌اند تا آموزش الکترونیکی را بیش از پیش به سمت یاد گیرنده محور بودن پیش ببرند.
با توجه به پیشرفت فناوری، می‌توان آینده‌ای را متصور بود که روشهای آموزش مجازی، بهبود یافته و مسیر خود را در راستای آموزش الکترونیکی شخصی‌سازی شده، ادامه دهد.